ما انسان ها موجودات خودخواهی هستیم و جهان را بر مبنای آسایش خودمون تغییر میدیم و گاهی به عواقب کارها و پیشرفت هامون برای سایر موجودات و محیط پیرامونمون توجه نمی کنیم. حتی گاهی به عواقبش برای آینده خودمون هم توجه نمی کنیم. آینده حیات بشری، به داشتن محیط زیست سالم بستگی داره و نابودی محیط زیست، مساوی است با نابودی بشریت. تقریباً تمامی عوامل تشکیل‌دهنده محیط زیست تحت تأثیر فعالیت‌های انسان قرار گرفته مثل چریدن بیش از حد دام‌ها در مراتع، جنگل زدایی و بیابان زایی، مصرف بیش از حد آب، از بین رفتن منابع آب و آلودگی آب های سطحی و زیرزمینی، تأمین آب شیرین، شیرابه زباله و دفن زباله ها و نداشتن سیستم دفع پسماندها که از بزرگترین بحران‌ها در استان‌های شمالی کشور است که آب‌های سفره‌های زیر زمینی و رودها و دریاچه‌ها را آلوده میکنه، آلودگی هوا پدیده ایی که هر سال زمستان شهرهای بزرگ کشورمون باهاش درگیر هستند، تخریب یا آلودگی در کوهستان، ساحل، جنگل‌ها، تالاب‌ها، پارک‌ها و ذخیرهگاه‌ها ( حفاظت از میراث فرهنگی، طبیعی و گردشگری)، آلودگی صدا، حمل و نقل، مواد سمی خطرناک ، پسماندها، حیات وحش و حیوانات.
بنابراین هر گونه تخریب و آلودگی محیط زیست به ضرر خودمونه و حفاظت از آن وظیفه عمومیه. برای همین، کشورهای گوناگون در نظام های حقوقی خودشون، برای حفاظت از محیط زیستی که روز به روز در معرض تخریب و آلودگی قرار دارد، قوانینی را تصویب میکنن و بنا به اهمیت این مسئله، مجازات هم در نظر می‌گیرند.
سازمانهای متولی امر محیط زیست در کشور ما ،سازمان حفاظت محیط زیست، سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری هستند که استانداردها و مقررات لازم را در هر حوزه ای تعیین و بر اجرای دقیق آنها توسط نهادهای عمومی و دولتی و اشخاص خصوصی نظارت میکنند.
ضرر یا خسارات زیست محیطی:
خسارات زیست محیطی به معنای:
خسارت بر گونه ها و زیستگاه های طبیعی
خسارت بر آبها
خسارات به زمین از طریق آسیب به کارکردهای خاک و تأثیر مستقیم یا غیرمستقیم مواد و ارگانیزم‌ها و میکرو ارگانیزم‌های خاک که خطری را برای سلامتی انسانی ایجاد نماید.
می باشد.
جرایم زیست محیطی:
هر عمل یا ترک عملی که باعث ورود آسیب و صدمه شدید به محیط زیست و به خطر انداختن زندگی و سلامت بشر شده و قانون هم براش مجازات تعیین کرده باشه، جرم محیط زیستی است . در قوانین مختلف حسب نوع، شدت و تکرار جرم، مجازات حبس، جزای نقدی، حبس و شلاق، حبس و جزای نقدی، حبس و خلع ید، جزای نقدی و جلوگیری از تردد وسیله، جزای نقدی و مصادره، جزای نقدی و ضبط عین مال، جزای نقدی و مصادره و تعطیلی موقت، حبس یا جزای تعدی و یا هر دو، حبس یا جزای نقدی و تعطیلی و انتقال برای جرایم زیست محیطی مقرر شده است.
خواهان در دعاوی زیست محیطی:
دادستان: جرایم علیه محیط زیست امکان اعلام شکایت یا دادخواهی نداره و اگر زیانی مستقیم به اشخاص وارد نشه و فقط محیط زیست موضوع جرم باشه، تنها فردی که میتواند اقامه دعوی کند دادستان است.
سازمان حفاظت از محیط زیست: بر اساس قانون، سازمان حفاظت از محیط زیست صلاحیت اقدام برای جلوگیری از آلودگی محیط زیست را داره. این سازمان با توجه به مقررات و ضوابط کارخانجات و کارگاه هایی که موجبات آلودگی محیط زیست میشن را مشخص میکنه و با ذکر دلیل کتباً به صاحبان یا مسئولان آنها اخطار میده که ظرف مدت معینی موجبات رفع آلودگی را فراهم کنند یا از کار و فعالیت خوداری کنند. در صورتیکه در مهلت مقرر اقدامی از طرف متخلفین انجام نشه، به دستور سازمان از کار و فعالیت آنها ممانعت به عمل خواهد آمد. در صورتیکه اشخاص ذینفع نسبت به اخطار یا دستور سازمان معترض باشن، میتوانند به دادگاه عمومی محل شکایت کنند؛ دادگاه فورا و خارج از نوبت به موضوع رسیدگی میکنه و در صورتیکه اعتراض را وارد تشخیص بده، رأی به ابطال اخطار یا رفع ممانعت خواهد داد. رأی دادگاه قطعیه. رئیس سازمان میتوانه در مورد منابع و عواملی که خطرات فوری دارن، بدون اخطار قبلی دستور ممانعت از ادامه کار و فعالیت آنها را بده. در مورد جرائم مربوط به حوزه محیط زیست، سازمان، شاکی و یا مدعی خصوصی شناخته میشه. مأمورین سازمان که از طرف سازمان مأمور کشف و تعقیب جرائم مندرج در قانون حفاظت و بهسازی محیط زیست میشن، در صورتیکه وظائف ضابطین دادگستری را زیرنظر دادستان عمومی تعلیم آموزش دیده باشن، از لحاظ اجرای این قانون و قانون شکار و صید در ردیف ضابطین دادگستری محسوب میشوند.
نهادهای غیر دولتی: سازمان های مردم نهادی که اساسنامه آنها درباره حمایت از محیط زیست، منابع طبیعی، میراث فرهنگی، بهداشت عمومی و حمایت از حقوق شهروندیه، میتوانند نسبت به جرائم ارتکابی در زمینه های گفته شده، اعلام جرم کنند و در تمام مراحل دادرسی برای اقامه دلیل شرکت و نسبت به آرای مراجع قضایی اعتراض کنند. اما در زمینه دعاوی مدنی، این سازمان ها نمیتونن به عنوان خواهان در دعاوی زیست محیطی علیه سازمان طرح دعوی کنند.
شهروندان: در حوزه محیط زیست اهمیت حفاظت از طبیعت، گیاهان و جانوران برای نسل های آینده باعث میشه که این مسئله فراتر از حقوق افراد خاص باشه. بنابراین باید قبول کنیم که برای حفظ محیط زیست به مداخله عمومی نیازمندیم و اقتضای اصل 50 قانون اساسی هم در زمینه مسئولیت همگانی در حفاظت محیط زیست همینه. همچنین در برخی از موارد، بعضی از قوانین اجازه تصرف در اموال عمومی را مجاز دانسته که باعث تجاوز به این اموال شده. مثال ماده 34 قانون حفاظت و بهره برداری از جنگل ها مصوب 1354 به افرادی که تا سال 48 عرصه هایی از جنگل و مرتع را تصرف کرده بودند امکان تملک قانونی این عرصه ها را داد و یا ماده 148 قانون ثبت .
خوانده در دعوای زیست محیطی:
شرکتها و موسسات دولتی :شرایطی وجود دارد که سازمانهای دولتی از قانون تبعیت نکرده یا در اجرای قانون کوتاهی میکنند و منجر به ورود خسارت های زیست محیطی میشن مثل:، تخلیه پساب شهری به دریاچه ها و رودخانه ها قبل از تصفیه آنها یا دفع نامناسب زباله ها که به آلودگی خاک و انتشار گازهای سمی منجر میشه.
اشخاص حقیقی و حقوقی حقوق خصوصی
اشخاص حقیقی (شخص مستخدم عمومی) و اشخاص حقوقی حقوق عمومی (کل نهادهای حکومتی جمهوری اسالمی ایران ـ اشخاص عمومی غیردولتی ـ نهادهای انقلابی)
توجه داشته باشید که در صورت ورود خسارت زیست محیطی از طرف هرکدام از اشخاص گفته شده، این افراد دارای مسئولیت مدنی محض خواهند بود. ضمن اینکه اشخاص حقوقی حقوق عمومی علاوه بر مسئولیت مدنی دارای مسئولیت اداری و سیاسی و حتی کیفری خواهند بود.
مراجع صالح برای رسیدگی در دعاوی زیست محیطی:
دادگاههای تخصصی زیست محیطی با صلاحیت کیفری و مدنی عام صالح به رسیدگی می باشند اما سوالی که مطرح می شه اینه که در صورتی که مجازات جرمی، دویست میلیون ریال و کمتر باشد، آیا شوراهای حل اختلاف صالح به رسیدگی هستند؟ جواب قطعا منفیه چون محیط زیست جزو اموال عمومی/ انفال محسوب میشه و رسیدگی به اموال عمومی و دولتی در صلاحیت شورای حل اختلاف نیست.
مرجع صالح رسیدگی به دعاوی مسئولیت مدنی زیست محیطی علیه اشخاص خصوصی:
در صورتی که خسارات وارده اشخاص به محیط زیست غیر عمدی بوده باشه و دارای عنوان مجرمانه در قوانین عام و خاص نباشد، مرجع صالح رسیدگی، دادگاه های عمومی خواهد بود.
دادگاه صالح در دعاوی مسئولیت مدنی علیه سازمانهای دولتی:
در صورتی که خسارت به محیط زیست از جانب دستگاه های اجرایی به حقوق اشخاص خصوصی هم لطمه بزند یا تصمیمات زیست محیطی دستگاه های مذکور، موجب ورود خسارت به اشخاص شود، اشخاص خصوصی میتوانند نزد دیوان عدالت اداری طرح دعوی کنند. بعد از اینکه دیوان استحقاق یا عدم استحقاق زیان دیدگان را تشخیص داد ، زیان دیدگان باید برای مطالبه حقوق شون به دادگاههای عمومی مراجعه کنند.
همانگونه که دیدید مسئله محیط زیست که به ظاهر بسیار ساده میومد هم دارای نکات ریز در طرح دعوی است که اگر این نکات مثل مرجع شکایت یا خواهان و خوانده دعوای رعایت نشه ، باعث اتلاف وقت و انرژی میشه.
پس برای هر کاری، نه فقط بحث محیط زیست بلکه هر کاری چه در حوزه کاری، چه اجتماعی و چه خانوادگی از وکیل کمک بگیرید. قانون پیچیدگی ها و نکات ریز زیادی داره که در پرونده ها راهگشاست.